સુપ્રીમ કોર્ટે અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિમાં ક્વોટાને મંજૂરી આપી દીધી છે. કોર્ટનું કહેવું છે કે ક્વોટા અસમાનતાની વિરુદ્ધ નથી. સુપ્રીમ કોર્ટના સાત ન્યાયાધીશોની બેન્ચે કહ્યું છે કે રાજ્ય સરકાર અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ વચ્ચે સબ કેટેગરી બનાવી શકે છે, જેથી મૂળ અને જરૂરિયાતમંદ વર્ગોને અનામતનો વધુ લાભ મળે. કોર્ટે 6-1ની બહુમતિથી ચુકાદો આપ્યો છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે ક્વોટાની અંદર ક્વોટા વ્યાજબી તફાવત પર આધારિત હશે. રાજ્યો આ અંગે તેમની ઈચ્છા મુજબ કાર્યવાહી કરી શકતા નથી. આ સાથે રાજ્યોની ગતિવિધિઓ ન્યાયિક સમીક્ષાને આધીન રહેશે. આ સાથે કોર્ટે 2004માં ઈવી ચિન્નૈયા કેસમાં આપેલા સુપ્રીમ કોર્ટના પાંચ જજોના નિર્ણયને પણ રદ કરી દીધો છે. વર્તમાન બેન્ચે 2004માં આપેલા નિર્ણયને બાજુ પર રાખ્યો છે, જેમાં સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે SC/ST જનજાતિઓમાં સબ-કેટેગરી બનાવી શકાય નહીં.
કોર્ટે કહ્યું કે અનામત હોવા છતાં, નીચલા વર્ગના લોકોને તેમનો વ્યવસાય છોડવો મુશ્કેલ બને છે. જસ્ટિસ ભૂષણ આર ગવઈએ સામાજિક લોકશાહીની જરૂરિયાત પર બીઆર આંબેડકરના ભાષણને ટાંકીને કહ્યું કે પછાત સમુદાયોને પ્રાધાન્ય આપવું એ રાજ્યની ફરજ છે, અનુસૂચિત જાતિ/અનુસૂચિત જનજાતિ વર્ગના માત્ર થોડા લોકો જ અનામતનો લાભ ઉઠાવી રહ્યા છે. પરંતુ જમીની વાસ્તવિકતાને નકારી શકાય નહીં કે SC/STની અંદર એવી શ્રેણીઓ છે જે સદીઓથી જુલમનો સામનો કરી રહી છે.
જસ્ટિસ ગવઈએ કહ્યું કે સબ-કેટેગરીનો આધાર એ છે કે મોટા જૂથમાંથી એક જૂથને વધુ ભેદભાવનો સામનો કરવો પડે છે. તેમણે આંબેડકરનું એક નિવેદન વાંચ્યું, જેમણે કહ્યું કે ઇતિહાસ બતાવે છે કે જ્યારે નૈતિકતા અર્થતંત્રનો સામનો કરે છે, ત્યારે અર્થતંત્ર જીતે છે. 6-1ની બહુમતીથી ચુકાદો આપતાં સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે અમે માનીએ છીએ કે સબ-કેટેગરીને અનુમતિ છે પરંતુ જસ્ટિસ બેલા માધુર્ય ત્રિવેદીની આ બાબતે અસંમતી હતી
સુપ્રીમ કોર્ટે 2004ના નિર્ણયમાં શું કહ્યું?
2004ના નિર્ણયમાં સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે રાજ્યોને અનામત આપવા માટે અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિની સબ-કેટેગરી બનાવવાનો અધિકાર નથી. ફરી એકવાર સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ મુખ્ય મુદ્દો એસસી અને એસટી કેટેગરીમાં સબ-કેટેગરી (ક્વોટાની અંદર ક્વોટા)નો છે. હવે કોર્ટ કહેશે કે શું અનુસૂચિત જાતિ અને જનજાતિની શ્રેણીઓને પેટા શ્રેણીમાં અનામત મળશે કે નહીં? શું રાજ્યની વિધાનસભાઓને ક્વોટાની અંદર ક્વોટા બનાવવાની સત્તા છે કે નહીં?
