રાષ્ટ્રગીત ન ગાવા બદલ જમ્મુ કાશ્મીરમાં 11 લોકોની ધરપકડ કરવાના એક કેસ સંબંધિત ચુકાદો આપતાં સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે કોઈને પણ રાષ્ટ્રગીત ગાવાની ફરજ ન પાડી શકાય, ગાવું કે ન ગાવું તે અંગત પસંદગી છે. સુપ્રીમે કહ્યું કે રાષ્ટ્રગીત ગાવાની ફરજ પાડવી એ બંધારણની કલમ 25 હેઠળ ધર્મના તેમના મૂળભૂત અધિકારનું ઉલ્લંઘન કરે છે.
શ્રીનગરમાં 11 જુને ઉપરાજ્યપાલ મનોજ સિન્હાના એક કાર્યક્રમમાં રાષ્ટ્રગીત વગાડવામાં આવ્યું હતું. જોકે 11 લોકો આ દરમિયાન ઉભા રહ્યાં નહોતા કે રાષ્ટ્રગીત ગાયું પણ નહોતું. આથી તેમની સામે કેસ દાખલ કરાયો હતો અને શ્રીનગરમાં એક એક્ઝિક્યુટિવ મેજિસ્ટ્રેટે રાષ્ટ્રગીત માટે કથિત રીતે ન ઉઠવાના આરોપમાં અટકાયતમાં લેવામાં આવ્યા બાદ 25 લોકોને જેલમાં મોકલી દીધા છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે બાળકો સંબંધિત એક કેસમાં પણ ચુકાદો આપ્યો હતો. રાષ્ટ્રગીતના કથિત અનાદર અંગેનો કાયદો સુપ્રીમ કોર્ટે 1986માં બિજો ઇમેન્યુઅલ એન્ડ ઓર્સ વિરુદ્ધ સ્ટેટ ઓફ કેરાલા એન્ડ ઓર્સમાં આપેલા ચુકાદામાં રજૂ કર્યો હતો. એ કેસ યહોવાહના સાક્ષીઓ નામના ત્રણ બાળકો સાથે સંકળાયેલો હતો, જેમણે પોતાની શાળામાં રાષ્ટ્રગીત ગાવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. આ માટે સ્કૂલ દ્વારા તેમને કાઢી મૂકવામાં આવ્યા હતા. જો કે, જ્યારે આ કેસ એસસી સુધી પહોંચ્યો, ત્યારે તેણે ઠરાવ્યું કે તેમને રાષ્ટ્રગીત ગાવાની ફરજ પાડવી એ બંધારણના અનુચ્છેદ 25 હેઠળ ધર્મના તેમના મૂળભૂત અધિકારનું ઉલ્લંઘન કરે છે અને કોર્ટે તેમને કાનૂની રક્ષણ પણ પૂરું પાડ્યું હતું.
સુપ્રીમ કોર્ટે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, સાચી લોકશાહીનો અંતિમ માપદંડ એ ક્ષમતામાં રહેલો છે કે ભારતીય બંધારણ હેઠળ લઘુમતીને પણ તેની ઓળખ મળી જાય છે તે સિદ્ધાંતને માન્યતા આપવા માટે કલમ 25નો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. સુપ્રીમ કહ્યું કે રાષ્ટ્રગીત માટે આદરપૂર્વક ઊભા રહેવું પરંતુ ન ગાવું એ પ્રિવેન્શન ઓફ ઇન્સલ્ટ્સ ટુ નેશનલ ઓનર એક્ટ, 1971 હેઠળ ગુનો બનતો નથી.
2016માં સિનેમા હોલ રાષ્ટ્રગીતનો આપ્યો હતો ચુકાદો
કોર્ટે 2016માં એક વચગાળાનો આદેશ પસાર કર્યો હતો કે “ફિચર ફિલ્મ શરૂ થાય તે પહેલાં ભારતના તમામ સિનેમા હોલ રાષ્ટ્રગીત વગાડશે અને હોલમાં હાજર તમામને રાષ્ટ્રગીત પ્રત્યે આદર દર્શાવવા માટે ઉભા રહેવાની ફરજ પડે છે. જો કે, 2018માં પોતાના અંતિમ ચુકાદામાં કોર્ટે પોતાના વચગાળાના આદેશમાં ફેરફાર કર્યો હતો. કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે સિનેમા હોલમાં ફિચર ફિલ્મોના સ્ક્રીનિંગ પહેલાં રાષ્ટ્રગીત વગાડવું એ હદ સુધી ફરજિયાત નથી, પરંતુ વૈકલ્પિક અથવા ડિરેક્ટરી છે.
